RSI, letsel door herhaalde belasting

Bestaat RSI nog?
Een jaar of 10 geleden was er een nieuw ziektebeeld in op komst: RSI. RSI heeft een bepaald kenmerk: na een kleine inspanning met de arm volgen sterke klachten. Herstel duurt onevenredig lang. Er is een overeenkomst met de tenniselleboog, de golferselleboog, de frozen shoulder(schouderpijn) en de vioolarm. Toch was er iets nieuws aan de hand: het algemene optreden van RSI.
Al decennia werd er achter de typemachine gewerkt. Nu kwam RSI plots in enkele jaren sterk op, het leek een volksziekte te worden. De oorzaak moest kennelijk gezocht worden in de specifieke werking van de computer en met name van werken met de muis. Ongeveer 25% van de beroepsbevolking heeft min of meer last van RSI. Dit kan ook door andersoortige overbelasting ontstaan. Men spreekt wel liever van ‘ KANS’ : Klachten van Arm Nek en Schouder! Alsof men persé geen begrip wil, en vooral van de term RSI af wil.

Dwangstand van de arm
Het werken met de muis geeft de meeste problemen, getuige de term muisarm. Het werken ermee bestaat uit minimale handbewegingen. De arm is van nature geschikt tot alle mogelijke bewegingen naar alle kanten. Nu wordt ze gedwongen tot urenlang werken in één stand. Deze beperkte bewegingen hangen samen met dat wat het oog op het beeldscherm ziet. De hand moet nu net als de oogspieren minimaal bewegen. Arm en hand moeten precies volgen wat het oog ziet en wil. De bewegingen zijn heel klein en moeten zo precies uitgevoerd worden, anders gebeurd er niets of er gebeurd iets verkeerds op de computer. De oogspieren zijn op kleine schokkerige bewegingen ingesteld. Het oog werkt daarin heel goed mee doordat het als het ware in de oogkas drijft. Met een rukje eraan staat het in een andere stand. Heel anders is het met de arm, zodra deze ditzelfde bewegingspatroon moet volgen. De houding van de arm is actief naar voren gericht en dient met voortdurende spierspanning in stand te worden gehouden. De arm drijft niet zoals de oogbol, maar is juist in de uitgestrekte houding maximaal aan de zwaartekracht onderhevig. Hoe verder weg de muis of toetsenbord, hoe groter de inspanning om de arm op te tillen en te positioneren.
De vingers op de muis worden onwillekeurig continue iets opgetild om een onverwachte klik te voorkomen. Dit is een sterk stressverhogende inspanning bij een hand die naar beneden is gericht. De arm is veel meer ontspannen als de handpalm naar boven is gericht.

De invloed van het beeldscherm
Een beeldscherm heeft de eigenaardigheid dat het sterk de aandacht trekt. De televisie heeft deze dwingende eigenschap ook. De meest onrustige kinderen zijn voor de televisie wel stil te krijgen. Bij de computer staat het scherm echter dichterbij en er is een voortdurende eigen inbreng nodig. Er valt niet allen wat te zien, maar ook wat te doen. Dit vereist dubbele aandacht. De PC is een aandacht-vreter bij uitstek. Dat heeft een effect wat bij kleine kinderen als een bepaald symptoom vaak zichtbaar is: de mond gaat bij kinderen open hangen. De aandacht voor het lichamelijke verdwijnt, alle aandacht en bewustzijn zit nu in het hoofd, in de zintuigen en in het zenuwstelsel. Bij volwassenen heet dit neurasthenie. Het hoofd is voor zichzelf bezig en heeft geen wisselwerking meer met het lichamelijke. Een fenomeen dat daarbij hoort is dat de ademhaling minimaal wordt, en de neiging ontstaat deze in de inademing vast te houden. Bij de inademing hoort het actieve, zenuw-zintuigelijke, bij de uitademing komt de stofwisseling, de ontspanning aan bod (‘uitblazen’). En bij ontspanning komt de ademhaling weer op gang.

Verstikking
De geschetste teruggang in de ademhaling treft dat gebied het sterkst waar toch al spanning heerst: de arm. Daar heeft het een desastreus gevolg. Daar waar veel spanning heerst, zou een goede ademhaling nog kunnen compenseren. Ademhalen doen we niet alleen in de longen, maar in alle lichaamsweefsels, ook in de spieren. Het gaat dan om lucht, c.q. zuurstof toevoeren en afvalstoffen afvoeren. Gebeurd dit te weinig, dan verzuurt een gebied. Verzuring geeft weer samentrekking en spanning (vergelijk citroensap in de mond). Aangezien spanning de ademhaling ook weer onderdrukt, is de vicieuze cirkel rond.
De arm verzuurt en verstikt. Regeneratie en herstel is onmogelijk tijdens dit soort belasting, en erna schiet de regeneratie tekort. Dit laatste roept vragen op. Waarom zou het lichaam niet goed herstellen door een periode van rust, door bijv. een week of een maand niet met de computer te werken?
Hier speelt het probleem dat reserves te sterk kunnen worden aangetast. Zelf planten met hun vaak onuitputtelijke vitaliteit, hebben grenzen. Een plant die drie weken geen water heeft gehad, heeft geen baat bij ineens heel veel water. Dat wat na drie dagen nog heel goed herstelt, is na drie weken beschadigd. Het kan zijn dat zo’n plant (er zijn natuurlijke grote verschillen) nooit meer zijn oude groei en bloei laat zien. Een mens heeft evenzo een regelmatige dosis rust en herstel nodig. Worden werkzaamheden tot een slijtageslag, dan wordt uiteindelijk het fundament aangetast. De vitaliteit wordt minimaal. Gewrichten laten zich vaker voelen als de vitaliteit zo gering is. Vitaliteit smeert de gewrichten, als die tekort schiet gaan ze knarsen.
In de geneeskunde is er nog een actueel probleem waarbij na geringe inspanning sterke klachten optreden en het herstel abnormaal lang duurt: ME oftewel het chronisch vermoeidheids syndroom. Dit syndroom is nog niet zo algemeen verbreid als de RSI, maar de verschijning ervan betekent wel een nieuw hoofdstuk in de geneeskunde: langdurige klachten waarvan mensen nauwelijks herstellen. Is RSI een plaatselijke variant van het chronisch vermoeidheidssyndroom?

Menselijke kwaliteiten
Computerwerk neemt een mens geheel in beslag. Het is uitermate moeilijk enige afstand van deze bezigheid te nemen. Dit afstand nemen is wel een van de meest wezenlijke menselijke kenmerken. Het houdt de mogelijkheid tot beschouwen, nadenken in. Bij een beeldscherm en televisie-scherm komt niet snel de gedachte op om eens na te denken over wat er te zien is. We kijken niet náár het scherm, we zitten er in. De houding bij het werken met de computer is al snel gespannen en in elkaar gedoken, voorover gericht om nog beter te kijken. De typisch menselijke houding is echter rechtop: daarmee ontstaat afstand, de mogelijkheid tot beschouwen en te ontspannen. En de mogelijkheid te beheersen in plaats van beheerst te worden. De PC geeft nu juist de illusie van alles te kunnen beheersen. Dat is slechts ten dele zo. Grotendeels sleept het apparaat óns mee.
Hier ligt een nieuwe uitdaging voor de mens: kunnen we afstand houden tot het beeldscherm en onszelf blijven, of worden we meegenomen en opgeslokt.

Aanleg voor RSI?
De groep mensen die veel computerwerk doen en geen RSI krijgt is kennelijk bestand tegen letsel door herhaalde inspanning. Wat maakt een mens kwetsbaar voor RSI. Allereerst is er een risico voor diegenen die van nature de neiging hebben om alsmaar door te gaan zonder rustpauzes in te lassen. Daarnaast is er een probleem voor mensen die neigen tot verkrampen. Die bij kleinere weerstanden of bij vermoeidheid niet loslaten maar een krampachtige reactie hebben. Dit soort reactiepatronen zijn naar antroposofische ideeën niet alleen van mentale aard, maar hebben ook een lichamelijke basis. Bij bovengenoemde eigenschappen spelen bijv. longen en nieren een rol. Deze organen hebben in hun functie een weerslag op het mentale functioneren. Het heeft dan ook zin deze organen met (antroposofische) geneesmiddelen te ondersteunen c.q. tot een beter functioneren te brengen.
Er zijn nog meer individuele factoren zoals de neiging sterk in zintuiglijke prikkels op te gaan. De een zit sterker aan z’n visuele indrukken vast dan de ander.
De manier van bewegen is ook een aandachtspunt. De één beweegt rustig, gedoseerd, een ander snel en abrupt. De een met bezieling, met souplesse, de ander krampachtig of houterig. Hieraan is duidelijk hoe een mens met zijn lichaam omgaat. Een te harde, strakke of abrupte beweging vraag veel meer van het lichaam. Het is beter te bewegen als een kat dan te bewegen als een hond.
Deze bewegingspatronen zijn moeilijk te veranderen omdat ze ingebakken zijn. Met een bewegingstherapie als euritmie is het mogelijk dit toch te veranderen.

Therapie
Een RSI-arm die klachten geeft dreigt steeds meer een van het lichaam afgezonderd gebied te worden, van de hand tot aan de wervelkolom aan toe. Een gebied in het lichaam waar het onprettig voelt geeft aanleiding tot terugtrekking uit dat gebied. Er blijft wel iets achter, en dat is een te veel aan bewustzijn, in de vorm van zwaarte, spanning en pijn. Wat de arm nodig heeft is een innerlijke beweging er naar toe, met warmte, aandacht en een goede ademhaling.
Naast euritmie is het ook van belang met ritmische massage te proberen de arm qua functioneren zo goed mogelijk met het lichaam te verbinden, zodat de arm vanuit het geheel een optimale voeding en mogelijkheid tot herstel krijgt toebedeeld.
Met antroposofische geneesmiddelen kan gewerkt worden aan stimuleren van regeneratie, ontkramping en doorademing. Uitwendige middelen zijn hierin ook heel belangrijk. Met Arnica-Stannum zalf of met oliën (Aconitum Nervenöl, Rozemarijn, Arnica) kan twee maal daags de zere plek en zo nodig ook hele arm tot aan de nek ingewreven worden. Olie op zich heeft al een warmtekwaliteit, verbetert de doorbloeding en daarmee de regeneratie.
Herstel van RSI is mogelijk, maar vraagt inzet. Een deels van die inzet is nodig bestaande manieren van werken los te laten.

Samenvattend:

Algemene preventie
Een goede houding
muis en toetsenbord dicht bij het lichaam
arm steeds van de muis af en bij het lichaam houden
pauzes houden (bij voorkeur even naar buiten)
frequent kleine pauzes, desnoods 5 seconden, even zuchten
rechtop zitten (kijken náár het scherm)
goed doorademen, zich voorstellen ook tot in de arm door te ademen
innerlijk de arm ‘erbij nemen’
algemene conditie verzorgen
goede bewegingen met arm doen (tuinieren, zwemmen)

Bij aanhoudende klachten:
bovenstaande aandachtspunten naleven
inwrijven met Arnica-Stannum zalf 1-2 x per dag
antroposofische middelen innemen
bezieling in het bewegen nastreven
ritmische massage
euritmie therapie

 

Huib de Ruiter, huisarts de Lemniscaat